Het Spoor Terug

De student Theo Vogels uit Hilvarenbeek weigerde in april 1943 de zogeheten loyaliteitsverklaring van de bezetter te ondertekenen. In plaats daarvan ging hij bij het verzet. Hij werd gepakt, naar Duitsland getransporteerd en overleed in een kleine cel in een gevangenis in Siegburg, een paar dagen voor de bevrijding. Documentairemaker Rene Oomen reconstrueerde zijn verzetsdaden, gevangenneming en laatste jaren en maakte daar de documentaire Zuchthaus Siegburg over.

De eerste bezetting door studenten was niet die van het Maagdenhuis, maar was de bezetting van Katholieke Economische Hogeschool in Tilburg in het voorjaar van 1969. Al voor die tijd hadden studenten de letters Karl Marx Universiteit op de gevel van het lesgebouw gekalkt. Die tekst op de muur zou de opstandige studenten tot in lengte van dagen achtervolgen. Want noch in het rode Nijmegen, noch in het hippe Amsterdam verwezen actievoerders zo direct naar de oervader van hun opstandigheid. Paul van der Gaag maakte een reconstructie van de vijftig jaar oude bezetting.

De A1, de weg door de Veluwe, over de IJssel naar de grens met Duitsland gaat op de schop. De weg wordt verbreed en er komen ijzeren poorten met verkeersbegeleiding. Ooit werd de weg aangelegd om ons patriottisme aan te wakkeren. Want wie langs de Veluwe en andere landschappen raasde, zou vanzelf een goede vaderlander worden; dromend van brede rivieren door traag oneindig landschap en de handen vast aan het stuur. Maar wat is er straks nog over van die natuur-patriottistische educatie? Mathijs Deen maakte de documentaire over de A1.

Enorme stoomwolken, gloeiend ijzererts, blokken staal en vooral zwetende stoere gespierde mannen. Dat was de uitstraling van de staalfabriek aan de IJmond, de Hoogovens. Dat er ook vrouwen werkten is minder bekend. Maar naast de koffiejuffrouwen en secretaresses waren ze er ook, de vrouwen van staal, die zwoegden en zweten tussen de mannen. Gerard Leenders maakte een documentaire over de vrouwen van Hoogovens. Samenstelling Gerard Leenders en Pauline van Vliet, gemonteerd door Alfred Koster. Met dank aan Ed Bosma, Mieke Jansen van het Hoogovenmuseum, Robert Moens, het TataSteel Orkest en Stichting Kist.

‘De schaamte voorbij’ was de feministische klassieker bij uitstek. Meer dan een half miljoen vrouwen lazen het vrouwenzelfhulpboek voor lichaam en geest, en bij menig man lag het boek op het nachtkastje. Bij het veertigjarig jubileum in 2016 maakte Michal Citroen een documentaire over de feministische vrouwenbijbel. In deze boekenweek met als thema ‘de moeder de vrouw’ een herhaling van deze documentaire over het vaderlandse vrouwenboek.

Ze waren de lievelingen van de laatste Poolse koning, er werd om hen gevochten door Hitler en Goring en even leken ze in een grote brand verloren te zijn gegaan. Tot ze in 1994 opeens weer opdoken: de twee Rembrandtschilderijen ‘Meisje in een schilderijlijst’ en ‘Geleerde aan zijn lessenaar’. Nu hangen ze in het Koninklijk Paleis in Warschau. Laura Stek maakte een documentaire over de wonderbaarlijke reis en tijdelijke verdwijning van de twee Rembrandts.

Precies veertig jaar geleden vertrokken onze jongens naar Libanon om daar als UNIFIL-soldaat de vrede te bewaken. Wat als een ‘makkie’ werd voorgesteld voor een vakantieleger, bleek een zeer zware opgave. In totaal zouden 6.000 blauwhelmen afreizen naar het precaire vredesgebied om daar de Dutch Approach te ontwikkelen. Vandaag deel twee van ‘Onze jongens in Libanon’, gemaakt door Michal Citroen voor Het Spoor Terug.

Precies veertig jaar geleden vertrokken onze jongens naar Libanon om daar als UNIFIL-soldaat de vrede te bewaken. Wat als een ‘makkie’ werd voorgesteld voor een vakantieleger, bleek een zeer zware opgave. In totaal zouden 6.000 blauwhelmen afreizen naar het precaire vredesgebied om daar de Dutch Approach te ontwikkelen. Michal Citroen maakte voor Het Spoor Terug ‘Onze jongens in Libanon’.

Mary Pos, kent u haar nog? Deze documentaire gaat over deze bekendste reisjournaliste uit de jaren ‘30 en ‘40. Destijds doorbrak ze taboes door in haar eentje de wereld over te reizen en de groten der aarde te interviewen. Maar haar liefde voor grote leiders bracht haar uiteindelijk ook in de problemen. Zo kon ze ‘t wel érg goed vinden met de Italiaanse fascistenleider Benito Mussolini... Deze documentaire is mede mogelijk gemaakt met ondersteuning van het Reint Laan Fonds van het Gemeentearchief Zaanstad.

Negen januari was het 555 jaar geleden dat in Brugge de Staten Generaal voor het eerst bij elkaar kwamen. De vergadering was in het leven geroepen door Filips de Goede, hertog van Bourgondië, de oervader van de Nederlanden. Met Filips de Goede bereikte het huis van Bourgondië het toppunt van haar macht en welvaart. Op zoek naar de identiteit en de lotgevallen van dit huis van Bourgondië, maakt Mathijs Deen samen met Bart van Loo, schrijver van het boek ‘De Bourgondiërs’, een rondreis langs de Vlaamse en Nederlandse knooppunten van de 14e en 15e eeuw. Vandaag deel 1 van De Bourgondiërs: Filips de Stoute.

Het was bij de oplevering in 1982 het grootste sociale wooncomplex van Nederland. De Peperklip van architect Carel Weeber kreeg de naam die past bij de vorm. Binnen een jaar was ‘de Klip’, op de nog kale Kop van Zuid in Rotterdam, een modern getto vol criminaliteit, vandalisme, ellende en overlast. Tot eind vorige eeuw de sloop dreigde met de allerlaatste reddingsactie voor het monumentale gebouw en bewoners van meer dan 50 nationaliteiten. Michal Citroen maakte met Carel Weeber, bewoners en verhuurders een documentaire over De Peperklip.

Ze hebben alle geluiden denkbaar bij het Amerikaanse Smithsonian Folkways: van kwakende brulkikkers tot Indianen die de Pow Wow  doen en jankende cowboys. Een gesprek met Huib Schippers. De Nederlandse directeur van het fameuze muziekarchief kijkt terug op 70 jaar verzamelwoede van exotische klanken en bespreekt de vroege Amerikaanse volksmuziek. Met fragmenten van Woody Guthrie, Mississipi John Hurt, Clarence Ashley (The Coo Coo Bird) en met een onbekende opname van de nog zeer jonge Bob Dylan.

Punk verovert Nederland in 1977 in rap tempo, maar wordt eind 1978 in de pers alweer dood verklaard. Voorbarig. Want in de jaren daarna ontstaat in Nederland pas echt een bloeiende punkcultuur. Een documentaire van Paul van der Gaag.

Op 11 november 1918, een uur na afloop van de Eerste Wereldoorlog, stierf de Schotse Gilbert McMicking in Den Bosch. Vier jaar eerder was hij een paar uur na het uitbreken van de oorlog krijgsgevangen genomen in Duitsland. Michal Citroen maakte een documentaire over zijn oorlogsverhaal en de zoektocht naar de vraag hoe hij in Den Bosch terechtkwam.

‘De tekst was ronduit smakeloos en wekte reacties van afkeer op. Platenmaatschappij Dureco heeft besloten de Anne Franksmartlap niet op de markt te brengen. De geperste platen zijn vernietigd.’ Zo maar een zinnetje uit een krant uit februari 1967. Er ontstond commotie over een liedje, gezongen door twee Brabantse meisjes, wat werd veroorzaakt door tientallen criticasters die het vooral gemunt hadden op de tekst van rockster Peter Koelewijn. Er zou sprake zijn van een vercommercialiseren van het leed van Anne Frank. Maar hoezo dan? Gerard Leenders zocht het uit.

Een halve eeuw voordat de Bataven onder leiding van Julius Civilis rebelleerden tegen de Romeinen, kwamen de Friezen al in opstand. Hun opstand werd beschreven door de geschiedschrijver Tacitus. Aanleiding voor het vroege verzet was de eis van de Romeinen dat de Friezen oerossen zouden leveren aan het machtigste leger ter wereld. Dat als compensatie voor de Romeinse wellevendheid tegenover de dikwijls toen al koppige Friezen. Mathijs Deen maakte voor Het Spoor Terug de documentaire ‘De Friezen in opstand’.

De Joodse couturier Max Heymans zou dit jaar honderd zijn geworden. Vanwege zijn liefde voor de mode in Parijs en zijn excentrieke verschijning werd hij Madame Chanel genoemd. De ene keer was hij uitzinnig gekleed, de andere keer ging hij in spijkerbroek. Geld was voor hem niet belangrijk, als het maar ‘très haute couture’ was. Op zijn honderdste geboortejaar zenden wij een herhaling uit van de documentaire die Laura Stek in 2013 over de eigenzinnige modekoning maakte.

30 april 1981: Koninginnedag in Breda, één jaar na de kroningsrellen in Amsterdam en het eerste jaar waarin koningin Beatrix als kersverse vorstin het land in gaat. Burgemeester Merkx is bang dat het ook in zijn stad uit de hand gaat lopen en laat 148 demonstranten preventief oppakken, voornamelijk op basis van uiterlijk. Een leren jasje of button is voldoende voor een lange dag in een veel te krappe politiekooi, zonder eten en drinken of sanitaire voorzieningen. Het leidt tot heftige protesten, schadevergoedingen, een flinke politieke staart en uiteindelijk een omslagpunt in het denken over preventief arresteren. In het Spoor Terug: Preventief vastzetten: een radiodocumentaire van René Oomen & Yvonne Ton. 

De beroemdste verzameling liederen over en uit de Spaanse Burgeroorlog ( 1936-1939) is te vinden op twee Folkways Record platen uit 1961 en 1962. Folkways was het label van het politieke lied. Naast de namen van beroemde Amerikaanse folksingers als Woody Guthrie en Pete Seeger – en de niet minder beroemde Duitse zanger Ernst Busch – prijkt op de hoes groot de naam van een Nederlandse zanger: Bart van der Schelling.  In het boekje bij de platen een foto van deze in Nederland volledig onbekende Bart. Hij staat er zingend op maar het opmerkelijkste is de zware band die hij onder zijn kin draagt en die het zingen er niet makkelijker op lijkt te maken. Het bijbehorende schrijven meldt dat hij in 1892 geboren werd in Rotterdam maar in Spanje vocht met de vermaarde Abraham Lincoln Brigade. Daar raakte hij zwaar gewond....Wie was Bart van der Schelling en wat bracht hem in Amerika, in Spanje en vervolgens in Mexico, op vlucht voor de FBI? Hoe werd de zanger schilder? Yvonne Scholten reconstrueert een opmerkelijk leve

Als kind viel de Oost-Duitse Christine in slaap bij de heimelijk opgenomen liederen van Reinhard Mey. De muziek van Mey was verboden in de DDR omdat hij regelmatig de vrijheid bezong. “Was ich noch zu sagen hätte …” een zin uit het lied Gute Nacht Freunde van Reinhard Mey is het thema van de Boekenweek 2016 waarin Duitsland centraal staat. Maar voor welke Duitsland staat Reinhard Mey?In zijn Heimat is hij al 50 jaar een nationaal instituut. Nederlandstalige Duitsers vertellen In “Het Duitsland van Reinhard Mey” over hun band met de Duitse Liedermacher en de nog altijd ingewikkelde relatie met hun afkomst. Mey werd in1942 te Berlijn geboren, maakte furore tijdens de ruige jaren ‘70, was verboden in de DDR, maar is ook gecensureerd in het Duitsland van de jaren ’90. Mey draagt de geschiedenis van zijn land mee en bezingt die op kritische, komisch een kwetsbare wijze. Een programma van Joost Wilgenhof. Oorspronkelijke uitzending 21 februari 2016. Radio Doc.